DAVRANIŞ PROBLEMLERİ
BİR BİREY PROBLEM DAVRANIŞI NEDEN SERGİLER ?
Çocuklarda problem davranış nedir bunu tanımlamak gerekir. Fakat problem davranışı tanımlamak sanıldığı kadar kolay değildir. Farklı Farklı kaynaklarda birden fazla tanımı bulunmasıyla beraber biz genel olarak şöyle açıklayabiliriz. Problem davranışlar sıklığı, yoğunluğu açısından toplum tarafından kabul edilmiş normlara uymayan, bireyin kendisine ve çevresindekilere tehlike durumu oluşturabilecek davranışlardır. Yaptığımız tanıma tekrar geri dönersek şunların altını tekrar çizelim.
– Problem davranışın sıklığı
– Problem davranışın yoğunluğu
– Kendisine zarar veren davranışlar
DUYUSAL UYARAN ELDE ETMEK
– Çevresine zarar veren davranışlar
Bu kriterlere sahip davranışlar problem davranış olarak kabul edilmektedir. Daha da açmak gerekirse şöyle diyelim:
– Ortada bir davranış var ve eğer problem davranış olarak kabul edecek isek bu davranışın sıklığı, kendisine ve çevresine zarar verecek düzeyde nicel olarak belirgin olması gerekir.
– Yoğunluk açısından, yoğunluğu çevresinde kim varsa hepsini etkileyecek şekilde nüfuz etmeli
Zaten problem davranış sağaltımı (kontrolü) yapılmadan önce gözlemlenen davranış problem davranış olarak kabul edilmeli mi edilmemeli mi buna karar verilir. Sonra problem davranış tanımlandıktan sonra sıklığı için veri kaydı tutulur, yoğunluğu açısından ABC kaydına ( davranış öncesi-davranış- davranış sonrası ) dökülür, yoğunluğu nedenleri saptanır.
Bu problem davranışlar bütün yetersizlik türlerinde meydana gelebilmek ile birlikte , özellikle otizm spektrum bozukluğu olan çocuklarda daha sık görülmektedir.Hatta bu davranışlar otizm spektrum bozukluğunun tipik özellikleri arasında sayılmaktadır. Otizmin tanı kriterlerinden biri olan tekrarlayıcı/yinelenen davranışların dışında kalan öfke nöbetleri, saldırgan davranışlar, kendisine ve çevresine zarar verici davranışlar tanı ölçütü olarak kabul edilmeseler bile otizm spektrum bozukluğu tanısı bulunan çocuklarda yoğun olarak problem davranış görülmektedir.
Evet, davranış tanımlandı. Çocuktaki davranış problem davranış olarak kabul edildi ve tanımı yapıldı. Bundan sonra süreç nasıl devam etmeli? Öncelikle şu soruyu sormamız gerekiyor. Bu çocuk problem davranışı niçin gösteriyor. Şimdi bloğumuzun diğer kısmı olan problem davranışın işlevi kısmına geldik. Nedir peki bu işlev? Aslında bildiğimiz bir kavram. İşlevinden bahsettiğimiz şey problem davranışın nedeni (işlev ) dir. Aslında kritik noktamız burası, çünkü problem davranışın işlevini ( nedenini ) saptarsak, sağaltımımız daha da netleşir. Bu davranış işlevleri nelerdir onlardan bahsedelim şimdi…
– Dikkat elde etme
– Nesne elde etme
– Kaçma-kaçınma
– Duyusal uyaran elde etme
– Ağrıyı/acıyı azaltma
DİKKAT ELDE ETME:
İşlevin de adından anlaşılacağı gibi birey, çevresinin dikkatini çekmek için problem davranış sergileyebilir. Bu çevresindeki herkes de olabilir. Burada dikkat etmemiz gereken çevrenin bu davranışa ne tepkide bulunduğu. Çevredekiler bu problem davranış karşısında hayır, yapma, yeter… gibi tepkilerde bulunması durumunda çocuğun davranışı pekiştirilmiş olup davranışın sıklığını ve devamlılığını artırır. Bu tepkiler olumlu pekiştirme görevini üstlenir. Bu tepkilerden kaçınmamız gerekir. Başka bir yazımızda problem davranış kontrolü yöntemleri adı altında bu konuyu uzun bir şekilde ele alacağız.
NESNE ELDE ETME:
Birey istediği bir nesneyi elde etmek için, ağlayabilir, vurabilir, tükürebilir… Bu nesneler çocuğun daha çok takıntı haline getirdiği nesneler olabilirken çocuk bu davranışını koz olarak kullanıp genele yayabilir ve istediği her nesne için ağlayarak ya da başka bir problem davranış sergileyerek elde etme çabasına düşebilir. Burada mümkün olduğu kadar çocuk nesneyi elde etmek için problem davranış sergilediği zaman değil de davranış durduğu zaman pekiştireç olarak vermek daha doğru olacaktır.
KAÇMA-KAÇINMA
KAÇMA-KAÇINMA:
Bazı problem davranışlar çocuğun hoşlanmadığı herhangi bir şeyden kaçmak, kurtulmak için sergilenebilir. Örneğin; çocuk kendisine çok zor, çok sıkıcı, ilgisini çekmeyen, yapması istenen bir işten kaçmak için, vurabilir, tükürebilir, yönergelere uymayabilir.
DUYUSAL UYARAN ELDE ETME:
Çocuklar, hoşlandıkları, istedikleri duyusal uyanları elde etmek için farklı davranışlar sergileyebilir. Bu davranışlar, çevrenin etkisi olmadan, otomatik olarak pekiştirilebilir. Çünkü çocuk çevresinde kimse yokken bile bu davranışları sergileyebilir. Örneğin; bacakları sallama, sınıf içinde köşelere gidip oturma, herhangi bir nesne kapağını saatlerce döndürme, kendi etrafında dönme gibi davranışlar duyusal uyaran elde işlevine yönelik problem davranışlara örnek olabilir. Davranış kontrolü sağaltımında en zorlayıcı işlev de söylenebilir.Çünkü içsel bir güdülenme ve otomatik pekiştirme söz konusudur.
AĞRIYI/ACIYI AZALTMA :
Bu işlev, diğer işlevlerden biraz farklı olup biraz biyolojik bir durumdur. Basit bir örnek verecek olursak, sivrisinek ısırdığı için kaşınan bir yeri sürekli kaşımak, dişleri ağrıyan bir çocuğun sürekli dişleri birbirine vurması bu işleve örnek problem davranışlardır.
Konumuzu özetlemek gerekirse, biz her rahatsız olduğumuz davranışa problem davranış diyemeyiz. Bunun sıklığı, yoğunluğu, çevreye ve kendisine verdiği zararlar tespit edilip veri kayıtları tutularak tanımı yapıldıktan sonra karar verilmelidir. Daha sonra soracağımız ilk soru şu:
Bir çocuk problem davranış sergiliyorsa bunun bir nedeni vardır ve o neden nedir? Bu da bizi problem davranışın işlevi cevabına götürecektir. Problem davranışlar, kontrolü sağlanmayacak davranışlar değildir yeter ki nereden başlayacağımızı, nasıl bir yol haritası belirleyeceğimiz bir sağaltım programımız olsun.
